 |
|
*«خودکشی، یک انتخاب نیست؛ معضلی روانشناختی با ریشه‌های پیچیده»* در آستانه سالروز جهانی پیشگیری از خودکشی، دکتر مائده کامرانی، متخصص روانپزشکی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و معاون آموزشی بیمارستان و مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی روانپزشکی ابن سینا و دکتر حجازی، در گفت‌وگویی اختصاصی با روابط عمومی، ابعاد مختلف پدیده خودکشی، عوامل موثر بر آن و راه‌های پیشگیری را تشریح کردند. این متخصصان با تاکید بر اینکه خودکشی بیش از آنکه یک انتخاب باشد، معضلی روانشناختی است، بر ضرورت کاهش "انگ" اجتماعی مرتبط با آن و افزایش آگاهی عمومی تاکید کردند. **خودکشی: تعریفی فراتر از یک اقدام صرف** دکتر کامرانی در ابتدای این مصاحبه، خودکشی را «اقدامی عمدی و آگاهانه برای پایان دادن به زندگی» تعریف کرد و افزود: «این اقدام غالباً ناشی از فشارهای روانشناختی شدید، احساس ناامیدی و درماندگی است و تلاشی است برای پایان دادن به رنج‌های عاطفی، ذهنی و جسمی فرد.» ایشان با اشاره به رویکرد چندبعدی در درک بیماران روانشناختی، توضیح داد که علل خودکشی می‌تواند «زیستی، روانی و اجتماعی» باشد و برای درک بهتر، به هر سه بعد باید نگاه کرد تا مشخص شود فرد به چه دلیل به این مرحله رسیده است. نکته قابل توجه از دیدگاه ایشان، ممنوعیت خودکشی در دین اسلام و آمار پایین‌تر آن در جوامع مسلمان است. **عوامل پیچیده و چندگانه خودکشی** دکتر کامرانی تاکید کرد که «هیچ‌وقت یک عامل به‌تنهایی نمی‌تواند منجر به خودکشی کامل در فرد شود، بلکه عوامل مختلفی در کنار هم باعث بروز رفتار خودکشی می‌شوند.» او به این نکته اشاره کرد که بسیاری اوقات پشت دلایلی مانند شکست عاطفی، مالی یا شغلی، «عوامل ژنتیکی مستعدکننده، فضای رشدی ناکافی و ناکارآمد، ناتوانی در مکانیسم‌های مدارای مناسب برای حل مشکلات و رسیدن به حس پوچی و درماندگی معنوی» نهفته است که همگی دست به دست هم می‌دهند و رفتار خودکشی را شکل می‌دهند. **اختلالات روانشناختی، پیشتاز عوامل خطر** به گفته دکتر کامرانی، «مشکلات روانشناختی، که از همه مهم‌تر افسردگی ماژور و اختلالات دوقطبی هستند، نقش کلیدی دارند.» وی افزود: «پشت ۵۰ درصد رفتارهای خودکشی، اختلال افسردگی نهفته است. اضطراب‌های شدید، مصرف الکل و استرس‌های شدید زندگی مانند از دست دادن عزیزان، مشکلات مالی، شکست‌های شغلی و تحصیلی، طلاق و جدایی نیز می‌توانند احتمال خودکشی را افزایش دهند.» او همچنین به تأثیر سوءمصرف مواد و الکل بر تفکر منطقی فرد و افزایش احتمال اقدام به خودکشی اشاره کرد. سابقه خانوادگی خودکشی نیز از نظر ژنتیکی مهم تلقی شد. **انزوا و دسترسی به ابزار کشنده: زنگ خطرهای جدی** دکتر کامرانی با ابراز نگرانی از «انزوای اجتماعی و احساس تنهایی» در افراد مستعد، خواستار تلاش برای کاهش این احساس شد. وی همچنین «بیماری‌های مزمن جسمی و دردناک» و «دسترسی آسان به وسایل کشنده» را از عوامل افزایش‌دهنده احتمال خودکشی برشمرد و تأکید کرد که «همه این‌ها باید در افراد مستعد کنترل شود و از دسترس آن‌ها خارج گردد.» او نتیجه‌گیری کرد که «خودکشی یک مشکل پیچیده است و نتیجه ترکیبی از عوامل روانشناختی، اجتماعی، زیستی و معنوی است و یک عامل به‌تنهایی نمی‌تواند منجر به یک خودکشی کامل شود.» **سلامت روان و تاب‌آوری: سپرهای دفاعی در برابر خودآسیبی** متخصص روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در ادامه به نقش حیاتی سلامت روان در جلوگیری از رفتارهای خودآسیب‌رسان پرداخت: «مشکلات زندگی جزء اجتناب‌ناپذیر زندگی هر فرد است و همه ما برای رهایی از این مشکلات یکسری مکانیسم‌های مدارا و تطابق با آن‌ها را داریم که به آن مکانیسم مدارا می‌گویند.» وی بر اهمیت افزایش «تاب‌آوری و ظرفیت کودکان و نوجوانان» برای تحمل مشکلات تاکید کرد و افزود: «افزایش اعتمادبه‌نفس و تاب‌آوری افراد می‌تواند در انتخاب یک مکانیسم مدارای بهتر در برخورد با مشکلات به داد فرد برسد و کمک کند کمتر به سراغ رفتارهای آسیب به خود روند.» دکتر کامرانی همچنین خاطرنشان کرد که «افراد وقتی دچار مشکلات روانشناختی مانند افسردگی و ناامیدی می‌شوند، معمولاً نمی‌توانند رنج‌های روانشناختی زندگی را تحمل کنند و در تصمیم‌گیری و قضاوتشان اختلال ایجاد می‌شود که منجر به رفتارهای آسیب به خود می‌شود.» وی «عدم دسترسی به حمایت اجتماعی» را عاملی مهم در افزایش آسیب‌پذیری افراد منزوی دانست. **پیشگیری: نیازمند رویکردی جامع** «حفظ و ارتقای سلامت روان، از جمله دسترسی به مشاوره، درمان‌های روانشناختی، حمایت‌های اجتماعی و ایجاد محیط‌های حمایتی، می‌تواند به‌طور چشمگیری تمایل به خودکشی را کاهش دهد.» این جمله‌ای است که دکتر کامرانی در تشریح راهبردهای پیشگیری بر آن تاکید کرد. او افزود: «پیشگیری از خودکشی نیازمند توجه ویژه به مسائل سلامت روان و تدابیر مناسبی برای تشخیص و درمان آن است.» یک نکته مهم از نظر ایشان این است که «در اغلب افرادی که دست به خودکشی می‌زنند، پشت آن اختلال روانشناختی وجود دارد که اگر درمان می‌شد با احتمال زیادی این خودکشی اتفاق نمی‌افتاد.» بنابراین، «به جای اینکه خودکشی را یک انتخاب بدانیم، باید آن را یک مشکل روانشناختی بدانیم که منجر به اختلال در قضاوت و تصمیم‌گیری فرد شده است. این دیدگاه باعث کاهش "انگ" روانشناختی در فرد و خانواده او می‌شود.» **علائم هشداردهنده: زنگ خطری برای اطرافیان** دکتر کامرانی به علائم خطرناکی که می‌تواند منجر به رفتار خودکشی شود نیز اشاره کرد: «عواملی مثل سن بالا، جنس مرد، طلاق، بیمار بودن، زمینه‌های خانوادگی آشفته و کشمکش، وجود بیماری جسمی مزمن، مصرف مواد مخدر و الکل، افسردگی شدید، اختلالات روان‌پریشی، احساس ناامیدی و درماندگی، و احساس بی‌توجهی خانواده، فرد را مستعد رفتارهای خودکشی کامل می‌کند. خصوصاً اختلالات خلقی و افسردگی شایع‌ترین تشخیص منطبق با خودکشی است.» وی بر اهمیت توجه به «صحبت‌های پایان دادن به زندگی، نوشتن یادداشت‌های خداحافظی، بی‌توجهی به ظاهر و بهداشت، رفتارهای خطرناک مانند رانندگی پرخطر و رفتارهای بی‌مهابا، و به‌خصوص از همه مهم‌تر صحبت راجع به پایان دادن به زندگی» تاکید کرد و این‌ها را «نکات مهم و پررنگی» دانست که «باید برای اطرافیان فرد زنگ خطر باشد و باید به آن توجه کرد.» **نقش حمایتی خانواده و دوستان: گوش شنوا و حمایت عملی** در پاسخ به سوالی درباره نقش خانواده و دوستان در حمایت از افراد در معرض خطر خودکشی، دکتر کامرانی نقش آن‌ها را «بسیار مهم» دانست و راهکارهای حمایتی زیر را ارائه داد: ۱. گوش دادن بدون قضاوت: «فقط گوش دهیم، نصیحت نکنیم، احساسات او را انکار نکنیم؛ اجازه دهیم راحت درباره مشکل خود و افکار و هیجانات خود صحبت کند. ما بدون قضاوت گوش دهیم، به نظرات و حس‌های او احترام بگذاریم و سعی نکنیم قضاوتی برخورد کنیم، انکار کنیم و سرکوب کنیم صحبت‌های او را. به او اجازه بیان احساسات دهیم و به او احساس امنیت و راحتی دهیم.» ۲. ابراز نگرانی: «به او بگوییم چون برای ما مهم هستی، نگران وضعیت تو هستیم؛ این ابراز نگرانی به او احساس حمایتی و محبت می‌دهد و آرام‌بخش است.» ۳. تشویق به صحبت: «او را تشویق به صحبت راجع به احساسات و افکار خود کنیم تا بار عاطفی و روانی او کم شود و حس رها شدن داشته باشد.» ۴. حمایت‌های عملی: «پیشنهاد مراجعه به متخصصین سلامت روان و مشاوره دهیم. در فعالیت‌های روزمره کمک کنیم و احساس تنهایی فرد را با کنار او بودن کمتر کنیم.» **آگاهی‌بخشی و مقابله با "انگ": مسئولیت اجتماعی همگانی** دکتر کامرانی بر مسئولیت همگانی در افزایش آگاهی تاکید کرد: «همه ما وظیفه داریم اطلاعات خود را راجع به مشکلات روانشناختی و رفتارهای خودکشی افزایش دهیم و بتوانیم درک کنیم که فرد در چه وضعیتی قرار دارد و چه فاکتورهای خطری وجود دارد که باید به متخصص مراجعه کند.» او افزود که باید «برای او محیط امن حمایتی ایجاد کنیم که بتواند بدون ترس از قضاوت زندگی کند و طی این مدت به او بگوییم که کنار او هستیم و از او حمایت می‌کنیم و او برای ما فرد ارزشمند و مهم است.» وی همچنین یادآور شد که «حمایت ما از افراد در معرض خودکشی باید همزمان حمایت از خودمان هم باشد و در تمام این موارد اگر احساس کردید خطر جدی است، باید سریع به مراکز درمانی مراجعه کنیم.» در نهایت، دکتر کامرانی پیشگیری از خودکشی را «یک رویکرد جامع و چندجانبه» توصیف کرد که شامل «آموزش، آگاهی‌بخشی، افزایش حمایت‌های اجتماعی و دسترسی به خدمات درمانی» است. «باید از سال‌های اول زندگی با پرورش و رشد فرد و مکانیسم‌های مدارای بهتر و پخته‌تر، با افزایش تاب‌آوری مشکلات در کودکان و نوجوانانمان همراه باشیم.» او بر لزوم برگزاری «کارگاه‌های آموزشی برای خانواده‌ها، معلم‌ها، کارکنان مراکز بهداشت و...» برای آموزش «نشانه‌های خطر خودکشی و کمک به افراد در معرض» تاکید کرد و خواستار «تولید و انتشار محتوای آموزشی در جامعه» شد. کاهش "انگ" اجتماعی: گام بلند در مسیر درمان دکتر کامرانی در پایان سخنان خود، بر یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این زمینه تاکید کرد: «“انگ” اجتماعی فکر خودکشی باید کم شود. باید گفت‌وگوی آزاد داشته باشیم و بدانیم پشت خودکشی اختلالی هست که آن باعث مستعد شدن فرد برای این رفتار شده است. وقتی این “انگ” وجود دارد، باعث می‌شود افراد راجع به مشکلشان صحبت نکنند و منجر به اتفاقات خطرناک شود.» او به افراد دارای افکار خودکشی این اطمینان را داد که «این نشانه منشا گرفته از یک مشکل است که قابل درمان است و به دنبال درمان، این افکار با احتمال زیاد از بین خواهد رفت.» وی تصریح کرد: «همه ما به عنوان کادر درمان و افرادی از اجتماع باید تلاش کنیم که “انگ” اختلالات روانشناختی را در جامعه کم کنیم و باعث شود که افراد راحت‌تر راجع به مشکلاتشان صحبت کنند و برای درمان مراجعه کنند و با درمان مشکل، از رفتارهای پرخطر جلوگیری کنند.» دکتر کامرانی به یک «باور اشتباه» در جامعه اشاره کرد: «اینکه داروهای روان باعث وابستگی می‌شوند و به اشتباه ما عزیزانمان را از مصرف داروها منع می‌کنیم و همین باعث ایجاد مشکلات جدی‌تر می‌شود و چیزی که می‌توانست به سادگی درمان شود، منجر به یک اتفاق بزرگ و غیرقابل بازگشت می‌شود.
روابط عمومی |