|
در این گفت‌وگو، دکتر شیبانی شرایط بحرانی، راهکارهای مقابله با آن، و نقش اساتید و دانشگاه‌ها در پشتیبانی روانی در دوران بحران را تشریح می‌کند. شرایط بحرانی چیست و چه کسانی در خطر بیشتری قرار دارند؟ دکتر شیبانی بیان می‌کند: شرایط بحرانی به موقعیت‌هایی گفته می‌شود که زندگی فرد یا جامعه دچار تهدید ناگهانی، غیرقابل پیش‌بینی و شدید می‌شود؛ مانند جنگ، فجایع طبیعی، حملات تروریستی یا بحران‌های اجتماعی. در این وضعیت، ساختار روانی افراد تحت فشار قرار می‌گیرد و احساس ناامنی، بی‌کنترلی و ترس افزایش می‌یابد. عملکرد طبیعی افراد مختل می‌شود. گروه‌هایی که آسیب‌پذیری بیشتری دارند شامل کودکان که هنوز توان درک، تفسیر و پردازش این نوع رویدادها را ندارند، افراد مسن که دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند یا محدودیت‌های حرکتی دارند، افراد با سابقه اختلالات روانپزشکی، تجربه تروما، یا کسانی که عزیزی را از دست داده‌اند و همچنین کسانی که در خط مقدم یا تجربه مستقیم فجایعی نظیر پرسنل درمان، امدادگران یا شاهدان خشونت‌های شدید قرار دارند.
چگونه می‌توان در شرایط بحرانی، تاب‌آوری فردی و جمعی را ارتقاء داد؟ به گفته دکتر شیبانی، تاب‌آوری یعنی توانایی روانی برای مواجهه با رنج و بازگشت به تعادل. در بحران‌های جنگ و سایر بحران‌ها، این توانایی می‌تواند زندگی فرد و اطرافیانش را نجات دهد. در این شرایط، الزاما قوی‌ترین افراد موفق‌تر نیستند بلکه سازگارترین و انعطاف‌پذیرترین افراد راحت‌تر می‌توانند بر چالش‌ها غلبه کنند. راهکارهای ارتقاء تاب‌آوری شامل حفظ ارتباطات انسانی، پذیرش واقعیت و احساسات، ایجاد معنا در رنج، بازگشت به روتین‌های ساده نظیر خواب، غذا و فعالیت‌های روزمره، کمک به دیگران، و باور به ناپایداری هیجانات و شرایط است. ایشان افزودند: باورهای معنوی و مراد کردن احساسات منفی می‌تواند در افزایش تاب‌آوری مؤثر باشد. حضرت سعدی در این‌باره می‌گوید: "روشن‌روان عاشق از تیره‌شب ننالد داند که روز گردد روزی شبِ شبانان باور مکن که من دست از دامنت بدارم شمشیر نگسلاند پیوند مهربانان"
در صورت تجربه اضطراب شدید و فشار روانی در بحران، کمک‌های چه کسانی مفید است؟ دکتر شیبانی تاکید می‌کند که در زمینه‌های اضطراب حاد، بی‌خوابی، افکار منفی، احساس بی‌معنایی، حملات پانیک و افکار آسیب‌زا به خود، لازم است فرد به منابع حمایتی و حرفه‌ای مراجعه کند. منابع کمک‌رسان شامل روان‌درمانگران و روان‌پزشکان مجرب در حوزه بحران و تروما، مراکز مشاوره دانشگاه‌ها، خطوط تلفنی مشاوره و کمک‌رسانی فوری، اعضای خانواده و دوستانی که شنونده امن و همدل هستند، و در صورت نیاز، روان‌درمانی معنوی است؛ به شرط اینکه توسط متخصص آموزش‌دیده ارائه شود.
نقش اساتید و اعضای هیأت علمی در حفظ آرامش در دوران بحران چه می‌تواند باشد؟ دکتر شیبانی نقش اساتید را در این شرایط بسیار حیاتی می‌داند و معتقد است دانشگاه‌ها باید به عنوان پناهگاه‌های روانی و اجتماعی عمل کنند. پیشنهادات اصلی شامل موارد زیر است: - حفظ آرامش شخصی: رعایت خودمراقبتی از طریق خواب کافی، ورزش، ارتباطات اجتماعی و مراجعه به مشاوره در صورت نیاز. - مرزبندی مناسب با اخبار: تمرکز بر اخبار مثبت و پرهیز از مرور بیش‌ازحد اخبار ناامیدکننده که اضطراب را تشدید می‌کند. - حمایت بین‌فردی: هم‌کلامی و حمایت متقابل با همکاران و دانشجویان. - حمایت از دانشجویان: ایجاد فضای گفتگو، کاهش فشارهای آموزشی، انعطاف در مهلت‌ها، و ارجاع به متخصص در صورت مشاهده نشانه‌های بحران روانی در دانشجو. - بازسازی معنا و انگیزه: کمک به دانشجویان برای درک اینکه تحصیل در سخت‌ترین شرایط نیز نوعی مقاومت فرهنگی است. نیز اشاره شد که مطابق با فرمایشات حضرت مولانا، همدلی و اتحاد می‌تواند کلید عبور از بحران باشد: "ای بسا هندو و ترک هم‌زبان ای بسا دو ترک چون بیگانگان پس زبان محرمی خود دیگر است همدلی از هم‌زبانی بهتر است".
در ادامه دکتر شیبانی مهم‌ترین توصیه‌ها خطاب به خانواده‌های عزیز را ارائه دادند:
1- گفت‌وگوی امن و همدلانه در خانواده را جدی بگیرید به‌جای سکوت یا پنهان‌کاری، احساسات را با کلمات ساده و امن بیان کنید. به کودکان اطمینان دهید که تنها نیستند و خانواده برای حفاظت از آن‌ها تلاش می‌کند. اجازه بدهید هر کس احساساتش را ابراز کند، بدون قضاوت.
2- برنامه و ساختار روزانه را حفظ کنید داشتن روتین باعث ایجاد حس کنترل و پیش‌بینی‌پذیری می‌شود. غذا، خواب، زمان‌بندی مطالعه یا بازی کودکان را تا حد امکان حفظ کنید. فعالیت‌های جمعی مثل آشپزی، دعا، بازی یا قصه‌گویی را حفظ کنید.
3- مدیریت اخبار را تمرین کنید در معرض سیل اخبار، ذهن فرسوده می‌شود. زمان، منبع و میزان مشاهده اخبار را محدود کنید (مثلاً دو نوبت در روز). از پخش اخبار ترسناک یا تصاویر خشونت‌آمیز در حضور کودکان جداً بپرهیزید. پیشنهاد: یک عضو خانواده وظیفه جمع‌بندی روزانه اخبار مهم را بر عهده بگیرد، نه همه.
4- تمرین‌های آرام‌سازی خانوادگی داشته باشید تنفس شکمی به گونه ای که وقتی عمل دم را انجام می دهید شکمتان بزرگتر شود و وقتی بازدم می کنید شکم به نقطه قبلی خودش برمی گردد (از بینی دم، چند ثانیه نگه‌داشتن، بازدم آرام از دهان) ریلکسیشن عضلانی به‌صورت گروهی دعا یا مراقبه خانوادگی
5- از اختلاف‌های زناشویی در حضور کودکان خودداری کنید کودکان از دعواهای والدین بیشتر از خود جنگ می‌ترسند. مسائل را در زمان و فضای مناسب مطرح کنید. از عبارات سرزنش‌آمیز دوری کنید. هدف: حفظ همبستگی روانی خانواده.
6- الگوی آرامش و تاب‌آوری برای فرزندان باشید رفتار شما بیش از کلمات‌تان اثر دارد. در عمل نشان دهید چطور می‌توان در دل بحران، امید و معنا ساخت.
۷. اگر علائم هشداردهنده دیدید، کمک تخصصی بگیرید علائم در کودکان: شب‌ادراری، پرخاشگری ناگهانی، چسبندگی به والد، کابوس علائم در بزرگسالان: بی‌خوابی، افکار مزاحم، بی‌حوصلگی شدید، تنش دائم در صورت مشاهده این علائم، به مشاور، روانشناس یا سامانه‌های حمایتی سلامت روان مراجعه کنید. در پایان، ایشان ابراز امیدواری کردند که با حفظ اتحاد، همدلی و آرامش، می‌توان از این دوران سخت به سلامت عبور کرد و همان‌طور که مردم ایران در مواجهه با بحران‌های گذشته نشان داده‌اند، در این شرایط نیز پیروز خواهند شد. روابط عمومی |
 |