اگر نیروی متصل کننده و متحدکننده حافظه در کار نباشد هوشیاری و شعور ما به تعداد ثانیه هایی که زیسته ایم تجزیه خواهد شد.
Hering -1920
از سخن فوق می توان نتیجه گرفت که دیدگاه و برداشت هر کس از انسان بودن خودش همبستگی مستقیم با حافظه دارد. طبق آخرین تحقیقات از مهمترین خصایص حافظه سه مرحله ای بودن آن یعنی رمزگذاری، ذخیره سازی و بازیابی می باشد. البته خود حافظه نیز از لحاظ نوع آن به دسته هایی تقسیم بندی می شود که مهمترین دسته بندی حافظه را به سه شکل حافظه کوتاه مدت، حافظه درازمدت و حافظه پنهان تقسیم می کند که البته از لحاظ زیست شناسی هرکدام جایگاه مخصوصی در مغز را به خود اختصاص داده است و هر کدام اطلاعات خاصی را در خود نگهداری می کنند. مثلاً حافظه پنهان حافظه ای است که دریادگیری مهارتها دخیل است.
سه مرحله مذکور در تمام موقعیت ها به شکل واحدی عمل نمی کنند مثلاً در مواقعی که لازم است مطلبی به مدت چند ثانیه به خاطر سپرده شود حافظه کوتاه مدت فعال می شود حال اگر همان مطلب را بخواهیم تا چند دقیقه و یا چند سال به خاطر بسپاریم از حافظه بلند مدت استفاده می کنیم. جالب است بدانیم که حافظه درازمدت در ساختار Hypocampus (دم اسبی مغز) و حافظه کوتاه مدت در ناحیه قدامی قشر مخ بازنمایی می شود. یعنی هر کدام ساختارهای متفاوتی از مغز را فعال می کنند. معمولاً ما مطالبی را به ذهن می سپاریم که به آنها توجه می کنیم. لذا برای رمزگذاری مطالب و ورود آنها به ذهن ابتدا لازم است که در حیطه هوشیاری ما قرار گیرند. یعنی به آنها توجه انتخابی کنیم. رمزگذاری مطالب معمولاً به صور مختلفی در ذهن صورت می پذیرد که معمولترین آنها بصورت رمزگذاری صوتی (هنگام گرفتن شماره تلفن بعد از شنیدن شماره تلفن از مرکز اطلاعات)، بصری (مثلاً به خاطر سپردن اقلام غیر کلامی مانند به خاطر سپردن یک عکس)، نوشتاری (مانند دیدن حروف و نوشتجات و به خاطر سپردن آنها) و معنائی (مانند خلق روابط میان چند عدد 248 را به صورت 2×2×2،2×2،2رمزگذاری می کنیم).
« تقویت حافظه»
تحقیقات دانشمندان نشان داده است که ظرفیت حافظه کوتاه مدت محدود در حدود 2+7 واحد است. اگرچه انسان حجم زیادی از اطلاعات را در حافظه کوتاه مدت نگهداری می کند اما غالباً آنها را بصورت دسته بندی شده و واحد اندوزش می کند که معمولاً از 9 واحد تجاوز نمی کند. حال اگر بتوانیم با خلق روابط معنایی جدید و افزایش حجم هر واحد، مقدار مطالب اندوزشی را افزایش دهیم، در حقیقت حافظه کوتاه مدت خود را کار آتر کرده ایم. مثلاً برای به خاطر سپردن اسامی گربه پلنگ شتر بز شیر گوسفند، اگر این اقدام را به دو دسته گربه سانان و حیوانات اهلی تقسیم کنیم. در حقیقت 2 واحد از واحدهای حافظه کوتاه مدت را اشغال کرده ایم. ضمن اینکه با توجه به سازمان بندی مطالب در بازنمایی و یادآوری مطالب نیز به حافظه کمک شایانی نموده ایم. اما اگر بخواهیم بدون مفهوم سازی و دسته بندی آنها را حفظ کنیم . در حقیقت 6 واحد از حافظه کوتاه مدت خود را بدون دلیل موجه اشغال کرده ایم. با استفاده از حروف مخفف نیز
می توانیم در بیادآوری مطالب به حافظه کمک کنیم مثلاً واژه ناجا مخفف نیروی ارتش جمهوری اسلامی می باشد که در بیادآوری واژه های مذکور بسیار مؤثر است. همچنین هر چه مطالب با توضیح و تفسیر و مثالهای بیشتری همراه شود امکان بازنمایی آن راحت تر است. خوب است بدانیم که علت بیشتر فراموشی ها اشکال در بازیابی اطلاعات است یعنی اطلاعات در حافظه موجود است اما امکان دسترسی به آن میسور نمی باشد که می توانیم با کمک دسته بندی، خلق روابط معنایی و نظام مند کردن داده ها  به این فرآیند کمک کنیم.
همبستگی نیز در بهبود حافظه فرآیند مهمی است. مثلاً اگر هنگام یادگیری مطلبی خوشحال و یا ناراحت باشیم، احتمال دارد که با خوشحال و یا ناراحت شدن دوباره همان مطالب برایمان تداعی شود و یا هنگامی که در کلاس درس دوران دبیرستانمان قرار گرفته ایم اسامی دانش آموزان آن کلاس را راحت تر به خاطر بیاوریم.
معمولاً خاطرات بسیار شیرین و بسیار تلخ بصورت جرقه ای ذخیره می شوند (Flash memory) و بیشتر به خاطر می مانند که زیست شناسان آنرا به عملکرد و ترشح همزمان هورمونهای آدرنالین و نورآدرنالین و اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک مرتبط می دانند.
روش مکانی : در این روش حافظه را به توالی منظمی از مکانهای آشنا مقید می کنیم مثلاً هنگام حفظ کردن لیست خرید (نان، تخم مرغ، کالباس) فرض می کنیم که نان به درخانه میخ شده است و حباب لامپ خانه مان از تخم مرغ است و پرده هایش از کالباس درست شده است. با این تصویرسازی ذهنی، معمولاً مطالب راحتتر به حافظه سپرده می شوند.
برای بهتر حفظ کردن مطالب متنی نیز می شود از روش PQRST استفاده کرد. یعنی ابتدا خلاصه متن را مرور کرد (Preview) بعد سئوالاتی از خودمان بپرسیم. (Question) سپس متن را کامل و با دقت بخوانیم.(Read) بعد تکرارش کنیم (selfrecitation) و در انتها از خود آزمون بگیریم. (Test) این روش بر مبنای سه اصل سازماندهی مطالب، شرح و بسط مطالب و بازیابی مفاهیم استوار است و تحقیقات نشان داده است که بسیار کارآمد و مفید می باشد. معمولاً علت عمده فراموشکاری ها بعلت ظرفیت محدود حافظه کوتاه مدت و جایگزینی اقلام قدیم با جدید است، حال آنکه اطلاعات حافظه بلند مدت به دلیل گنجایش بیشتر و ثبت اطلاعات بصورت معنائی و بصری کمتر در معرض فراموشی است و حتی در هنگام آسیب های تروماتیک مغز نیز احتمال از دست رفتن اطلاعات این حافظه کمتر است.
در خاتمه متذکر می شویم هر چه اطلاعات خویش را در زمینه زیست شناسی، عصب شناختی در مورد فرآیند حافظه افزایش دهیم احتمال اتخاذ رویکردهای جامعتر در مواجهه با بیماریهای مرتبط با حافظه نظیر سکته مغزی، کهولت و آلزایمر را افزایش داده ایم.
برگرفته از کتاب زمینه روانشناسی هیلگارد - جلد 1 ترجمه دکتر حسن رفیعی